Er zijn parasieten die hun gastheren zodanig manipuleren, dat hun gedrag de kansen van de parasiet om nieuwe slachtoffers te maken vergroot. Microbioloog Charissa de Bekker van de Universiteit Utrecht doet onderzoek aan de manier waarop de schimmel Ophyocordiceps unilateralis mieren verandert in zombiemieren.
Bekijk de video en maak daarna de opdrachten.
Opdrachten
1 De schimmel eet eerst maar weinig stoffen van de mier en concentreert zich op het maken van stoffen die naar de hersenen van de mier gaan en het gedrag beïnvloeden.
Welke types stoffen kunnen via de hersenen gedrag beïnvloeden?
2 De schimmelstoffen hebben invloed op zenuwcellen die contact maken met zintuigen van de mier. Zo blokkeren zij bijvoorbeeld moleculen op die zenuwcellen die informatie over licht verwerken.
Hoe heten zulke moleculen op het membraan van deze zenuwcellen?
3 Een mier gaat onder invloed van de stoffen van de schimmel het nest verlaten, zwerft dag en nacht rond en klimt uiteindelijk een grote plantenstengel in.
Daar vreet de schimmel de mier helemaal op en vormt een soort paddenstoel vol met sporen.
Leg uit dat dit functioneel is voor de overleving van de schimmel.
4 Een andere manipulerende parasiet is het eencellige diertje Toxoplasma gondii, die de ziekte toxoplasmose veroorzaakt. Die parasiet heeft als gastheer de kat. Maar via het eetgedrag van katten kan dit diertje ook in muizen terecht komen. Uit onderzoek blijkt dat muizen onder invloed van stoffen van dit diertje roekelozer worden in hun gedrag. Zij vermijden veel minder dan normaal plekken waar urine van katten voorkomt.
Leg uit dat dit nuttig is voor Toxoplasma gondii.
5 Het Tomato Yellow Leaf Curl-virus (TYLCV) is een lastpak. Dit virus schuilt in tabakswittevliegen die het daarna overdragen aan een tomatenplant. Die wordt daar flink ziek van: de groei stopt zowat, de bladeren kleuren geel en krullen omhoog en de plant produceert minder tomaten. Extra vervelend is dat het virus zich enorm snel kan verspreiden naar andere planten.
Geïnfecteerde tomatenplanten produceren meer β-myrceen, dat is een olieachtige vloeistof die voor tabakswittevliegen erg aanlokkelijk ruikt. Deze insecten hebben namelijk een zogenaamd BtMEDOR6-gen met de bouwinstructies voor een receptor die β-myrceen herkent. Hierdoor komen vliegen die het virus nog niet bij zich dragen op de zieke planten af, waar ze een groot risico lopen om besmet te raken.
Maar als ze zelf eenmaal geïnfecteerd zijn, blijken ze de zieke planten juist te vermijden. Het virus TYLCV blokkeert namelijk de expressie van het BtMEDOR6-gen.
Wat is daarvan het effect op het gedrag van de vliegen?
6 De zuigworm Euhaplorchis californiensis begint zijn bestaan binnen in de Californische hoornslak Cerithideopsis californica, die in zee leeft. Daar produceert hij larven die vervolgens op zoek gaan naar hun volgende gastheer, een killivis, een soort tandkarper.
Wanneer de parasiet eenmaal zo’n vis heeft gevonden, zet hij zich vast in zijn kieuwen en baant hij zich een weg naar zijn hersenen. Maar dat is niet zijn eindbestemming. Om zich voort te planten, moet de zuigworm namelijk in de darmen van een watervogel terechtkomen. Dus scheidt de zuigworm in de hersenen van de killivis een stofje uit waardoor die vis vreemd begint te zwemmen, sidderen en springen.
Leg uit dat de worm hierdoor de kans vergroot om haar doel te bereiken.
Van de makers van Biologie voor jou
Antwoorden bekijken
Om de antwoorden te kunnen zien, moet je zijn ingelogd. Heb je nog geen account? Meld je dan nu aan! Het is GRATIS.
