Een leerling vertellen dat hij of zij gezakt is of een herexamen moet doen: het blijft een van de lastige kanten van ons vak. Toch kun je zo’n gesprek met vertrouwen en zorgvuldigheid voeren. Dit artikel geeft je een concreet stappenplan en praktische tips, zodat je leerlingen ook bij slecht nieuws écht verder helpt. In dit artikel lees je hoe je dit helder en menselijk aanpakt.
Je bent niet de enige
Slechtnieuwsgesprekken zijn pittig, en dat is logisch. Je raakt een gevoelige snaar bij je leerling, die te maken krijgt met emoties als verdriet of boosheid. Jouw eigen gevoel speelt ook mee; jullie hebben immers een band opgebouwd. Daarnaast weet je nooit precies hoe een leerling zal reageren en vaak moet zo’n belangrijk gesprek ook nog eens plaatsvinden onder tijdsdruk. Herkenbaar? Weet dat je hierin niet alleen staat.
Goed voorbereid het gesprek in
Een goede voorbereiding is het halve werk en neemt veel spanning weg. Zorg dat je vooraf de feiten en opties scherp hebt: ken de exacte cijfers, de regels van de school en de mogelijke vervolgstappen zoals herexamen-eisen, alternatieve routes of de rol van de decaan. Weet wat er kan en mag. Daarnaast is het belangrijk om op een rustige plek te gaan zitten, waar je niet gestoord wordt. Neem de tijd voor het gesprek.
SPIKES in het onderwijs
Het SPIKES-model kom oorspronkelijk uit de medische wereld, maar is ook zeer bruikbaar in het onderwijs. Het helpt je structuur aan te brengen in het gesprek.
| Stap | Actie | Voorbeeld |
| Setting | Creëer een goede sfeer. Zorg voor rust en privacy. | ‘Fijn dat je er bent. Ga even zitten. Ik wil graag de examenresultaten met je bespreken.’ |
| Perceptie | Peil de verwachtingen van de leerling. Hoe kijkt hij/zij er zelf tegenaan? | ‘Hoe kijk je zelf terug op je examens?’ of ‘Wat zijn je eigen verwachtingen van de uitslag?’ |
| Invitation | Vraag (impliciet) of de leerling er klaar voor is. | ‘Ik heb hier de uitslag. Zal ik hem met je delen?’ |
| Knowledge | Deel het nieuws: direct, helder en kort. Geef daarna feitelijke uitleg, doseer informatie. | ‘Ik heb helaas geen goed nieuws: je bent gezakt.’ of ‘Het resultaat is dat je een herexamen moet doen voor [vak].’ Daarna: ‘Dit komt door [korte uitleg cijfers/norm].’ |
| Emotions | Geef ruimte voor emotie. Luister en erken gevoelens. | ‘Ik zie dat je schrikt/boos bent. Dat snap ik heel goed.’ ‘Wat gaat er nu in je om?’ (open vraag). ‘Ik heb gezien hoe hard je gewerkt hebt, dus deze klap is extra zuur.’ (bevestigen). |
| Strategy | Bespreek samen het vervolg. Focus op actie en concrete stappen. Vat afspraken samen. | ‘Oké, dit is de situatie. Hoe nu verder? Wat heb jij nodig voor je her?’ of ‘Welke opties zie jij, of kan ik je helpen verkennen?’ Daarna: ‘Dus, we spreken af dat [concrete actie].’ |
Actieve of preventieve coping
Leerlingen reageren verschillend op stress en teleurstelling. Hun manier van omgaan (coping) kan actief zijn, zoals het direct aanpakken van het probleem door een leerplan te maken voor een herexamen. Het kan ook passief zijn, zoals de situatie vermijden of ontkennen. Idealiter stimuleer je actieve of preventieve coping, waarbij de leerling vooruitkijkt om herhaling te voorkomen. Help je leerling een effectieve aanpak te vinden.
Coachvragen die je hierbij kunt stellen:
- ‘Wat helpt jou meestal als je met een teleurstelling te maken krijgt?’
- ‘Welke eerste kleine stap kun je nu zetten om hiermee aan de slag te gaan?’
De belangrijke nazorg
Na het gesprek is het belangrijk om een paar zaken niet te vergeten. Maak een kort, feitelijk verslag voor jezelf of het leerlingdossier en noteer de gemaakte afspraken. Afhankelijk van de situatie kan een kort vervolggesprek of check-in moment waardevol zijn. Zorg dat ouders/verzorgers (opnieuw) geïnformeerd worden volgens de afspraken en het schoolbeleid, en deel relevante informatie met directe collega’s zoals de decaan. En minstens zo belangrijk: neem zelf ook even een adempauze voordat je doorgaat met het volgende gesprek of de orde van de dag. Zo’n gesprek kan ook jou raken.
Tot slot: oefening baart kunst
Een perfect slechtnieuwsgesprek bestaat niet. Het belangrijkste is dat je er voor je leerling bent, duidelijkheid schept en perspectief biedt in een lastige situatie. Gebruik de tips in dit artikel of het SPIKES-schema als houvast. En onthoud: één gesprek bepaalt zelden alles; jouw begeleiding is een waardevolle stap in een groter proces.
