Schrijfvaardigheid van scholieren

Schrijfvaardigheid scholieren staat er slecht voor: 17 procent haalt basisniveau niet

Een op de zes middelbare scholieren kan in het tweede jaar voortgezet onderwijs geen eenvoudige, begrijpelijke tekst schrijven. Op het vmbo-basis en -kader is de achterstand veel groter: daar haalt 40 procent dat niveau niet.

Door Irene de Zwaan

Dat blijkt uit nieuw onderzoek van de Onderwijsinspectie, die voor het eerst landelijk heeft gemeten hoe goed tweedeklassers kunnen schrijven. Ruim drieduizend leerlingen voerden een schrijfopdracht uit, die deskundigen beoordeelden op helderheid, opbouw en taalgebruik.

Gemiddeld beheerst 17 procent van de leerlingen niet de basisvaardigheden die zij aan het einde van de basisschool moeten hebben, het niveau 1F. De verschillen tussen de onderwijsniveaus zijn groot: op het vmbo-basis en -kader haalt 40 procent dat niveau niet, terwijl havo- en vwo-leerlingen aanzienlijk beter scoren.

Omdat dit de eerste landelijke peiling naar schrijfvaardigheid is, zijn er nog geen trends vast te stellen. Wel past het beeld volgens de inspectie in een bredere ontwikkeling.
Bij andere basisvaardigheden, zoals lezen, is al jaren een neergang zichtbaar. Rekenen vormt hierop een positieve uitzondering.

Risico op laaggeletterdheid

Dat nu ook schrijfvaardigheid bij een grote groep achterblijft, vindt de inspectie zorgwekkend. ‘Tienduizenden leerlingen lopen serieus risico om laaggeletterd van school te gaan’, zegt Matthijs van den Berg, directeur Kennis bij de Onderwijsinspectie.

Schrijven is volgens hem ‘veel meer dan spellen en grammaticaregels toepassen’. ‘
Het is een manier om je gedachten onder woorden te brengen, een boodschap over te brengen, je mening te onderbouwen. Dat heb je overal nodig, de hele dag door.

Slecht kunnen schrijven heeft volgens Van den Berg directe gevolgen: leerlingen hebben meer moeite in het vervolgonderwijs, en lopen tegen problemen aan bij alledaagse taken waarvoor helder formuleren nodig is, zoals het opstellen van een sollicitatiebrief.

Leraren onvoldoende voorbereid

Het onderzoek laat ook zien dat de basis voor goed schrijfonderwijs onder druk staat. Slechts de helft van de 139 ondervraagde docenten Nederlands voelt zich voldoende voorbereid om goed schrijfonderwijs te geven. Er is behoefte aan bijscholing, vooral op het gebied van didactiek en beoordeling, maar tijdgebrek is een groot obstakel.

Waarom leraren zich onvoldoende toegerust voelen, heeft de inspectie niet onderzocht. ‘Dat is een vraag voor vervolgonderzoek, waarbij ook de lerarenopleidingen moeten worden betrokken’, zegt Van den Berg.

Daarnaast gaat in de lessen Nederlands relatief weinig tijd naar schrijven: gemiddeld een kwart van de lestijd, terwijl lezen veel meer aandacht krijgt. In andere vakken krijgt schrijven nauwelijks een structurele plek. Op slechts een op de vier scholen maken docenten onderling afspraken over het verbeteren van de schrijfvaardigheid van hun leerlingen.

Op de meeste scholen is er geen vaste afstemming tussen docenten Nederlands en collega’s van vakken als geschiedenis, biologie of maatschappijleer. Van den Berg:
‘Terwijl we weten dat lezen, schrijven en spreken elkaar versterken, en een schoolbrede aanpak in alle vakken effectiever is.’

Opkomst van AI

Leerlingen schrijven buiten school vooral korte berichten op sociale media, blijkt uit het onderzoek. Langere teksten, waarbij structuur en argumentatie nodig zijn, maken zij in hun vrije tijd nauwelijks.

De opkomst van generatieve AI verandert volgens Van den Berg niets aan het belang van schrijfvaardigheid. Integendeel: ‘Je moet goed kunnen schrijven om een goede vraag aan een taalmodel te stellen. Wat je erin stopt, bepaalt wat eruit komt.’
Ook is schrijfvaardigheid nodig om te beoordelen of de structuur van een AI-tekst klopt en de redenering logisch is.

Nieuwe doelen

De expertgroep (die bestaat uit onder anderen docenten Nederlands) die door de inspectie is gevraagd de resultaten te duiden, is hoopvol over de geactualiseerde kerndoelen, die scholen verplichten taalvaardigheid (lezen, schrijven, spreken) vanaf augustus 2026 nadrukkelijker in samenhang aan te bieden. Scholen moeten taal bovendien in alle vakken verankeren. Het wetsvoorstel met de nieuwe kerndoelen wordt binnenkort in de Tweede Kamer behandeld.

Daarnaast zouden scholen volgens de experts moeten kijken hoe ze de motivatie van leerlingen kunnen vergroten. ‘Een schrijfopdracht over de belevingswereld van de leerling wakkert zeker het plezier en de betrokkenheid aan’, zegt Roy Spijker, docent Nederlands
en lid van de expertgroep.

Bron: de Volkskrant (Schrijfvaardigheid scholieren staat er slecht voor: 17 procent haalt basisniveau niet | de Volkskrant)