Als docent geschiedenis op verschillende middelbare scholen viel het Stijn Kessens op dat leerlingen na het volgen van de lessen alsnog voor hun toetsen moesten leren. Waarom beheersten ze de stof nog niet? Hij verdiepte zich in leerstrategieën en paste ‘formatief evalueren’ toe in zijn lessen – mét succes. Inmiddels geeft hij namens JIJ! – Bureau ICE trainingen aan docenten over onder meer deze manier van onderwijs geven. Wat is formatief evalueren, wat hebben leerlingen en docenten eraan en hoe pas je het toe tijdens je lessen?
Hij belandde ooit ‘een beetje toevallig’ in het onderwijs en stond vervolgens 15 jaar voor de klas als docent geschiedenis op verschillende middelbare scholen. ‘Het mooie aan geschiedenis geven, vond en vind ik dat je leerlingen in verwondering brengt over iets,’ aldus oud-docent en trainer Stijn Kessens. ‘Ik hou er zelf ook van om weg te dromen bij een gebouw of schilderij dat je direct terugvoert naar die tijd. Dat je wil weten wat de mensen in die periode hebben meegemaakt. Om die nieuwsgierigheid over te brengen, en dat het ook aankomt bij leerlingen, vind ik heel bijzonder.’
Last-minute leren
Bij het vak geschiedenis denk je al snel aan ‘mooie verhalen vertellen’. Dat deed Stijn dus ook vaak tijdens zijn lessen. Maar het viel hem op dat als er de volgende week een toets gepland stond en hij aan leerlingen vroeg of ze nog wat leuks gingen doen in het weekend, ze antwoordden: ‘Nee, ik moet leren voor de toets.’ ‘Ik dacht dan: huh? Ik heb net 10 weken lang, 2 uur per week aan je lesgegeven. En dan komt er een toets en dan moet je nog leren. Dat vond ik heel gek. Waarom beheersen ze de stof nog niet? Daarom zocht ik naar een manier van werken waardoor leerlingen actief bezig zijn en echt iets leren over het vak.’
‘Ik heb net 10 weken lang, 2 uur per week aan je lesgegeven. En dan komt er een toets en dan moet je nog leren. Dat vond ik heel gek.’
Hij besloot zich te verdiepen in hoe jongeren leren. ‘Wat werkt en wat niet? Het is hartstikke leuk om een spannend verhaal te vertellen, maar er zijn ook leerlingen die ondertussen uit het raam staren. Ik maakte op een gegeven moment kennis met formatief evalueren. Dat is een wetenschappelijk onderbouwde manier van leren en lesgeven die betere resultaten oplevert. Dit ben ik toen toe gaan passen tijdens mijn lessen.’
Les volgens een cyclus
Bij formatief evalueren geef je lessen vorm volgens een cyclus. Je stelt eerst de vraag: wat is het doel van de les? Oftewel: wat moeten de leerlingen weten, kunnen of snappen aan het einde van een les? Vervolgens: waar staan we nu? Wat weten ze al? En tot slot: hoe komen we dan dichter bij het lesdoel? ‘Je laat dus eerst zien: dit is wat er van je wordt verwacht. Met een activiteit of door vragen te stellen ga je vervolgens inventariseren wat ze al weten of kunnen ten opzichte van dat doel. Je maakt hierbij dus gebruik van activerende didactiek. Vervolgens pas je je les aan op de opbrengst en zorg je dat ze bij hun doel komen. Ze hebben meer interactie met de inhoud.’
‘Stel dat je een les over de Middeleeuwen gaat geven. Er bestaan veel misconcepties over deze tijd en er zijn heel veel manieren om naar de middeleeuwen te kijken. Als eerst vraag ik dan: wat weet je al van deze periode? Dat ga je dan bespreken. Wat klopt en wat niet? Als je er in de eerste tien minuten van de les achter komt dat ze veel al weten, kun je je les anders inrichten om uiteindelijk het lesdoel te bereiken. Sommige dingen sla je over, andere zaken hebben meer aandacht nodig. Dat helpt het leren, maar het helpt ook voor de orde in de klas. Want degenen die afhaken, zijn vaak degenen die het óf niet begrijpen óf die al veel weten.’
Meer orde, betere resultaten
Wat het oplevert? Stijn heeft het zelf ervaren tijdens zijn tijd als geschiedenisdocent. ‘Ik merkte grote verschillen tijdens de les, zoals meer orde. Ook de toetsresultaten gingen simpelweg vooruit,’ vertelt hij. ‘Maar het mooiste verschil vond ik dat het gesprek echt over de inhoud van de les gaat. Je gaat dieper op de inhoud in. De leerlingen krijgen een beter beeld van wat er van ze gevraagd wordt en hoe de inhoud en context in elkaar zit. In het geval van het vak geschiedenis gaat het meer leven. Ze krijgen een veel rijker beeld over het onderwerp. Dit vergroot natuurlijk ook de betrokkenheid en motivatie. Maar formatief evalueren kun je bij elk vak toepassen.’
Van docent naar trainer
En die praktijkervaring met formatief evalueren, die gebruikt Stijn nu als trainer en adviseur bij JIJ! – Bureau ICE; een trainings- en adviesbureau voor het onderwijs. Hij traint docenten in onder meer formatief evalueren en evidence informed werken. ‘Het is heel mooi dat ik nu mijn succeservaring kan delen met docenten, zodat ik nog meer impact kan maken. Ik weet bovendien waar je in de praktijk tegenaan kan lopen en hoe je het effectief kunt toepassen tijdens je lessen.’
‘Vaak doen docenten ook ongemerkt al meer aan formatief evalueren dan ze denken.’
‘Ik merk in de trainingen dat docenten soms niet helemaal weten wat formatief evalueren is. Sommigen zijn sceptisch. Maar uiteindelijk reageren docenten vaak heel enthousiast en zien ze de verschillen zelf in de praktijk. Vaak doen docenten ook ongemerkt al meer aan formatief evalueren dan ze denken – en daar worden ze zich tijdens zo’n training bewust van.’
De basisvaardigheden
Ook die o zo belangrijke basisvaardigheden kun je door middel van formatief evalueren goed aanleren en verbeteren. ‘Formatief evalueren werkt – wetenschappelijk aangetoond – heel goed als je het goed toepast. Als je als docent die kennis in huis hebt en de vaardigheden om het goed toe te passen, kun je veel effectiever aan die basisvaardigheden werken bij leerlingen. Dus beter en effectiever leren rekenen en lezen. Dat basisniveau lezen en rekenen is zó belangrijk; juíst bij het werken aan die vaardigheden wil je formatief evalueren toepassen.’
Meer weten over JIJ! – Bureau ICE, interesse in een training formatief evalueren of een van de andere trainingen? Neem een kijkje op de website!
