Twee weken geleden had ik het over flow bij leerlingen. Als afsluiting nu flow bij docenten. En ik kan er niet omheen. Het hete hangijzer heb ik voor het laatst bewaard: op veel scholen dreigt de flow bij docenten te verdwijnen. Maar gelukkig niet bij alle scholen.
De laatste tijd ontvang ik regelmatig uitnodigingen om voor docententeams een zogenaamde “inspiratiemiddag” te geven. Deze middag is vaak de aanloop naar een koerswijziging, een verbeterd onderwijsmodel of gewoon een leerzame sessie waar met vakgenoten wordt gefilosofeerd over ons mooie beroep.
Zoals te verwachten is, zijn de docententeams op de verschillende scholen nogal verschillend. Er zijn scholen waar de docenten als het ware op het puntje van hun stoel zitten om enthousiast mee te doen. Bij een aantal scholen proef ik een zekere gelatenheid: de spirit is eruit. Er zijn ook scholen waar de docenten ronduit cynisch zijn en kennelijk alle hoop hebben laten varen. Enthousiasme ontmoet ik vooral bij docententeams van kleinere scholen (minder dan 800 leerlingen) en bij grote scholen zoals ROC’s waar het onderwijs kleinschalig is georganiseerd. Gelatenheid komt het meest voor bij grote scholen of afdelingen (meer dan 1500 leerlingen), waar docenten het gevoel hebben dat zij geregeerd worden door de bureaucratie. Cynisme kom ik vooral tegen op zeer grote scholen met tienduizend(en) leerlingen, waar de directie ver van de docenten afstaat.
Hoe is dit te verklaren? Volgens de theorie van flow ervaren mensen de meeste bevrediging als zij zelf hun doelen mogen stellen en als persoon of als team autonomie ervaren bij het vorm geven van de weg naar deze doelen. In de scholen waar gelatenheid heerst, vind je docenten die desondanks gemotiveerd zijn. Zij slagen hierin door in de klas hun eigen gang te gaan en te genieten van het contact met hun leerlingen. Cynisme heerst op die scholen of afdelingen waar de doelen worden bepaald door de bureaucratie en waar het afvinken van lijsten met deze doelen de overhand heeft genomen.
In een vorig artikel lazen we al dat motiveren helaas asymmetrisch is: in dit geval motiveert de schooldirectie de docenten. Dit gebeurt in de organisatie door beloningen en promotiekansen. Hierdoor ligt in de school niet meer de nadruk op de resultaten van de leerlingen, maar aan het voldoen aan de eisen van de bureaucratie. Omdat een deel van deze eisen door docenten als overbodig wordt ervaren hebben zij het gevoel doelen te moeten nastreven die zij niet als de hunne ervaren. Gevolg: flow verdwijnt uit de school of afdeling.
Om flow terug te brengen bij de docenten en daarmee in de school, zijn de volgende punten van belang. Docenten ervaren flow als zij een belangrijke inbreng hebben in het formuleren van de door hen te bereiken doelen en zij daarmee in staat zijn zich te concentreren op deze doelen en op de weg erheen. En als zij als team in de gelegenheid worden gesteld de gezette stappen op de weg naar deze doelen te evalueren, hierop te reflecteren en deze zo nodig bij te stellen.
Motivatie van leerlingen en docenten is een voorwaarde voor het succes van een school. De directie heeft dus een belangrijke rol in het ervoor zorgen dat beide groepen hun flow behouden of weer terugvinden.
