Het zijn zorgwekkende ontwikkelingen in de samenleving: bedreigingen van politici, radicalisering en polarisatie. ‘We kunnen zo niet doorgaan’, luidt de boodschap van de Adviescommissie Versterken Weerbaarheid Democratische Rechtsorde. De commissie, met Ahmed Marcouch als voorzitter, dringt er op aan dat de politiek een prioriteit maakt van het versterken van de democratische rechtsorde.
Willem Wagenaar doet onderzoek naar het democratisch bewustzijn in Nederland voor de Anne Frank Stichting en erkent deze noodzaak. ‘Er is niet veel reden voor optimisme over de steun voor liberale democratische principes. Een significant deel van de bevolking vindt dat het wel even minder mag met die democratie, wanneer uit democratische processen besluiten voortkomen die minder in lijn liggen met eigen ideeën of belangen.’ Vooral onder jongeren in de leeftijd van 18 tot en met 24 jaar is de afgelopen jaren een toename te zien in de ontvankelijkheid voor antidemocratisch denken. Willem benadrukt: ‘De democratie is een afspraak die steeds opnieuw moet worden aangeleerd.’
Rol van de docent
Ozan Karakoc, docent geschiedenis in het voortgezet onderwijs bij het Pius X College in Rijssen en Almelo, ziet hierin een belangrijke rol weggelegd voor docenten. ‘Niet voor alle leerlingen is het vanzelfsprekend dat er thuis of in de eigen kring over het thema gesproken wordt. Je ziet dat leerlingen het woord democratie heel abstract vinden. Wat is dat eigenlijk? Je moet het begrip in de klas ontleden. Leerlingen moeten inzien dat een sterke rechtstaat niet vanzelfsprekend is. Je maakt het concreet door voorbeelden te geven van landen die democratische waarden met voeten treden.’
Om jongeren erop attent te maken dat we de democratie niet voor lief moeten nemen, ontwikkelde de Anne Frank Stichting de les ‘Democratie is van jou’, met interactieve vragen in een korte animatie geïnspireerd op het boek Over tirannie van hoogleraar geschiedenis Timothy Snyder. Willem: ‘De animatie maakt duidelijk dat de democratie alleen maar kan bestaan als die actief ondersteund wordt. Anders bestaat het gevaar dat de liberale democratische waarden relatief eenvoudig verdwijnen.’
Democratie is van jou
Ozan gebruikte ‘Democratie is van jou’ in zijn geschiedenisles: ‘Leerlingen zagen overeenkomsten tussen de voorbeelden uit de animatie en hun eigen leven. Er kwam een gesprek op gang dat niet enkel ging over het verleden, bijvoorbeeld over wat er gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar ook over het hier en nu. Leerlingen bespraken bijvoorbeeld het gevaar van nepnieuws op sociale media en hoe je jezelf hier tegen kan weren.’
Willem: ‘Blijf dicht bij de belevingswereld van jongeren en zorg ervoor dat zij het begrip democratie niet enkel associëren met staatsinrichting. Dat is voor velen een saai onderwerp. Maar als je het over maatschappelijke betrokkenheid hebt, over activisme, over thema’s die voor jongeren op dit moment belangrijk zijn zoals het klimaat en migratie, dan zien leerlingen dat democratie ook voor hen van betekenis is.’ In de aanloop naar de verkiezingen zal het thema democratie eenvoudig een weg vinden naar de klas. Het grootste deel van de jongeren in het voortgezet onderwijs mag echter nog niet stemmen. De les ‘Democratie is van jou’ toont andere concrete manieren waarop leerlingen kunnen deelnemen aan de democratie. Zoals protesteren, het volgen van betrouwbare nieuwsbronnen, het verwijderen van uitingen van haat in de openbare ruimte en in contact blijven met mensen buiten je eigen bubbel.
Democratie in de klas
Ozan is van mening dat je democratie het best kan behandelen in de klas door het direct in praktijk te brengen. ‘De school is een oefenplaats. In een democratie mogen mensen van mening verschillen. Geef die ruimte ook in de klas, zodat leerlingen zich niet miskend voelen. Ga in de klas met elkaar in debat.’ Zo kan je tegelijkertijd demonstreren waar de grenzen liggen in een democratie. ‘Brengt een leerling een ongenuanceerde mening het debat in? Geef dan ook die leerling dan de ruimte, maar stel vragen. Waarom denk je dat? Waar heb je dat gehoord of gezien?
Dan komt bronnenkritiek om de hoek kijken. Dit is niet alleen van belang in de geschiedenisles. De democratie gaat ons allemaal aan. Iedere vakdocent kan hier op een eigen manier invulling aan geven.’ Willem: ‘De verkiezingen zijn een mooi en belangrijk moment om aandacht te besteden aan dit thema. Maar democratie speelt iedere dag, ook de dag voor en na de verkiezingen. Het vinden van een vreedzame oplossing voor conflicten in het dagelijks leven met mensen die verschillen van jijzelf: in de klas, binnen je gezin of je vriendengroep, op het voetbalveld. Dat is democratie.’
Democratie is van jou
Interactieve les op LessonUp
Gelijke rechten, vrijheid en democratie zijn niet vanzelfsprekend. De Tweede Wereldoorlog en de Holocaust leren ons dat democratie en rechtsstaat onmisbaar zijn voor een vreedzame samenleving. Het is belangrijk dat we van deze geschiedenis leren. De Anne Frank Stichting ontwikkelt daarom educatief materiaal om leerlingen al vroeg bewust te maken van het belang van de democratie. Gebruik de les ‘Democratie is van jou’ op LessonUp, met interactieve vragen in een korte animatie geïnspireerd op het boek Over tirannie van hoogleraar geschiedenis Timothy Snyder.
Op het LessonUp kanaal van de Anne Frank Stichting vind je naast lessen over democratie meer interactief lesmateriaal over actuele burgerschapsthema’s, zoals antisemitisme, vooroordelen, discriminatie en racisme.
