Kinderen leren pas echt als ze zich veilig voelen. Veiligheid, verbondenheid en voorspelbaarheid vormen het fundament waarop leren mogelijk wordt. Onderzoek in Nederland laat zien dat scholen die hier systematisch aandacht aan besteden, het welbevinden van leerlingen én leerkrachten versterken.
Pascal Tijdink is docent-onderzoeker taal en lezen op Iselinge Hogeschool met als specialisme nieuwkomers en NT2.
Waarom veiligheid het fundament is
Kinderen die stress of ingrijpende ervaringen meemaken, verliezen vaak hun gevoel van zekerheid. Hun gedrag richt zich dan vooral op overleven in plaats van op leren. Aandacht voor de achterliggende behoefte is daarom essentieel.
Praktische tips
- Vraag: wat heeft dit kind écht nodig om zich veilig te voelen?
- Werk met voorspelbare routines en visuele dagprogramma’s.
- Benoem veranderingen in routines expliciet en helder.
Reflectievraag
Wanneer heb jij voor het laatst bewust voorbij het gedrag van een leerling gekeken?
Welkom en voorspelbaarheid
Een leerling voelt zich gezien door kleine gebaren: een begroeting, een glimlach en bij de (juiste) naam genoemd worden. Dat creëert verbondenheid en motiveert. Uit de Education and Training Monitor blijkt dat 7 van de 10 Nederlandse leerlingen zich verbonden voelen met school en dat deze verbondenheid sterk samenhangt met prestaties.
Praktische tips
- Begroet iedere leerling persoonlijk bij binnenkomst.
- Richt buddy-systemen in voor wederzijdse steun.
- Behoud routines, ook op hectische dagen.
Reflectievraag
Hoe laat jij elke leerling dagelijks voelen dat hij of zij ertoe doet?
Relatie en rustplek
Jij kunt de veilige haven zijn voor leerlingen die stress ervaren. Onderzoek toont aan dat scholen die werken aan rust en stabiliteit, merkbaar verschil maken voor leerlingen én leerkrachten.
Praktische tips
- Plan korte één-op-één-momentjes per dag.
- Bied een rustplek waar kinderen zelf naartoe kunnen.
- Integreer ademhalingsoefeningen of korte beweegmomenten.
Reflectievraag
Waar in jouw klas kunnen leerlingen spanning loslaten of tot rust komen?
Identiteit en taal
Erkenning van thuistaal en culturele achtergrond geeft leerlingen zingeving en zelfvertrouwen. Dat ondersteunt ook taalontwikkeling.
Praktische tips
- Laat leerlingen hun thuistaal gebruiken bij (korte) opdrachten.
- Vorm taalmaatjes om taal én sociale zekerheid te versterken.
- Erken culturele diversiteit, bijvoorbeeld via lesmateriaal of vieringen.
Reflectievraag
Hoe maak jij ruimte voor de identiteit en achtergrond van leerlingen?
Samen met ouders
Ouderbetrokkenheid vraagt laagdrempeligheid en vertrouwen. Nederlandse projecten laten zien dat eenvoudige en toegankelijke manieren van contact, zoals visueel materiaal en informele bijeenkomsten, veel verschil maken.
Praktische tips
- Organiseer informele koffiemomenten of meertalige bijeenkomsten.
- Gebruik visuele hulpmiddelen of inzet van tolken waar nodig.
- Leg de nadruk op wederzijds vertrouwen, niet op perfectie in taal.
Reflectievraag
Hoe betrek jij ouders op een manier die hen zich welkom laat voelen?
Didactische vertaalslag
Een voorspelbare en duidelijke didactiek verlaagt stress en verhoogt betrokkenheid. Ook de EU-monitor laat zien dat leerprestaties verbeteren als leerlingen zich verbonden voelen.
Praktische tips
- Bied een korte lespreview en benoem de leerdoelen duidelijk.
- Stimuleer samenwerking in tweetallen.
- Maak opdrachten voorspelbaar en overzichtelijk.
Reflectievraag
Hoe maak jij jouw lessen voorspelbaar en toegankelijk voor álle leerlingen?
Tot slot
Een veilige en voorspelbare leeromgeving vraagt geduld en bewuste aandacht. Niet oordelen, maar telkens opnieuw onderzoeken: wat heeft dit kind nodig? Door veiligheid, verbinding en erkenning centraal te stellen creëren we ruimte voor leren en versterken we het vertrouwen in de klas. Dat geldt voor alle leerlingen. En jou brengt het rust, overzicht en echt contact.
Verder lezen
- Traumasensitief onderwijs: Een handboek bij de implementatie – Michiel Asselman, Evelyne Offerman, Rianne Wassink-de Stigter, Jolanda Buijze, Milou Golbach, Roel Kooijmans, Afra de Berk, Wendy Nelen & Petra Helmond (2019)
- Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen in het basisonderwijs – Leony Coppens (2017)
- De traumasensitieve school: anders kijken naar gedrag – Anton Horeweg (2021)
