Je hebt met de kinderen weer de hele week hard gewerkt aan spelling en toch word je soms verrast door de resultaten. Wil je meer grip krijgen op spellingonderwijs? Wil je weten wat jij en je collega’s nog beter op elkaar kunnen afstemmen? In een serie van drie artikelen bespreken we praktische sleutels voor goed spellingonderwijs.
In deel 3 van deze drieluik lees je alles over het dagelijks dictee en schrijven.
Het dagelijks dictee
Het dictee is een manier om schriftelijk de spelling-categorieën te herhalen. De leerkracht biedt de woorden auditief aan, de kinderen bepalen steeds welke regel van toepassing is en zetten de klanken om in letters. Methodes verschillen in frequentie, omvang en inhoud van dictees. De ene methode biedt twee keer per maand een dictee aan, de ander twee keer per week. De een oefent alleen woorden, de ander (ook) zinnen en werkwoorden.
In de praktijk nemen leerkrachten steeds vaker dagelijks een dictee af. Zij bouwen dagelijks een moment in voor deze klassikale oefening van de spelling. Ze ervaren dat kinderen hierdoor beter gaan spellen. Omdat niet alle methodes een dagelijks dictee bieden, bedenken deze leerkrachten de aanvullende dictees zelf. Hoe kun je dit het best aanpakken?
Eerst plan je de dictees van de methode in. Op de dagen waarvoor geen dictee gepland staat, maak je zelf een kort dictee. Kies niet alleen woorden van de nieuwste categorie, maar ook woorden die kinderen al eerder leerden. Zo bouw je effectieve herhaling in. Houd de fasen van aanleren, vasthouden en automatiseren aan als richtlijn. Deze fasen bespraken we in het eerste artikel uit deze reeks.
Aanleren | de nieuwe categorie
Vasthouden | de categorieën uit het vorige thema/blok
Automatiseren | oudere categorieën
Kies voor de dagelijkse dictees spellingcategorieën bij alle drie de fasen. Zo zorg je ervoor dat de categorieën uit de fase van het aanleren worden geoefend en dat de categorieën uit het vasthouden en automatiseren niet wegzakken. Kinderen passen die uiteindelijk automatisch toe.
Afhankelijk van wat er al in de methodedictees is opgenomen, bepaal je of je voor het dagelijks dictee alleen woorden kiest of ook een zin. Het aanvullende dictee hoeft niet lang te zijn. Vijf woorden en een korte zin is voldoende.
Door de dagelijkse herhaling komen categorieën regelmatig terug.
Om optimaal te profiteren van het dagelijks dictee adviseren.we om het dictee met de kinderen te bespreken. Als je dit meteen na het dictee doet, zitten de kinderen nog in het spellingproces. Tijdens deze directe feedback zie je meteen welke denkstappen goed gingen en welke je nog moet bijsturen.
Vanaf groep 3 kun je al een dagelijks dictee afnemen. Maak in het begin een letterdictee, maar ga al snel over op woorden. In groep 3 kun je ook met korte zinnen beginnen zoals ik eet soep en dit uitbouwen tot zinnen met maximaal vijf woorden, zoals ik zit in de tuin.
Als er een zin in het dictee staat, dan kun je naast de spelling ook aandacht besteden aan de leestekens. Dit begint in groep 3 met een punt en wordt tot in groep 8 uitgebreid volgens het aanbod van de methode.
“In mijn groep 7 geef ik ook één keer per week een werkwoorddictee. Zo creëer ik een extra moment om moeilijke werkwoorden te oefenen.”
— Juf Loes
Schrijven of typen bij spelling?
Spelling is veel oefenen, maar laat je kinderen nu schrijven of typen? Typen gaat lekker snel en is goed leesbaar. Toch zijn er verschillende redenen om bij spelling te kiezen voor schrijven met de hand. Tijdens het schrijven met de hand werken verschillende delen van het brein namelijk samen.
De beweging van het vormen van de letters activeert onder andere de motoriek, het ruimtelijk inzicht en de klankteken-koppeling. Door deze samenwerking slaan je hersenen beter op wat je aan het leren bent.
Schrijven zorgt er ook voor dat de kinderen de letters beter van elkaar kunnen onderscheiden. Bovendien zorgt de motorische handeling ervoor dat kinderen de letters beter onthouden en leren zij beter spellen. Kinderen maken minder fouten bij schrijvend spellen dan bij typend spellen. Tijdens het schrijven met de hand zijn kinderen bovendien langer bezig met spellen dan tijdens het typen. Hierdoor krijgt het brein meer tijd om over spellingregels na te denken, deze vast te houden in het geheugen en uiteindelijk te automatiseren. Het schrijven met de hand ondersteunt dus het leren spellen.
Schrijven heeft niet alleen een positieve uitwerking op spelling, maar bij technisch lezen herkennen kinderen de letters eerder en beter. Bij begrijpend lezen onthouden zij bovendien de inhoud van een tekst beter als zij deze schrijvend verwerken. Het schrijven met de hand ondersteunt dus het leren in het algemeen.
In dit digitale tijdperk waarin iedereen veel typt, zoek je als school misschien de balans tussen schrijven en typen. Bespreek met het team hoe jullie het schrijven met de hand een vaste plek geven in het spellingonderwijs. Wij adviseren in ieder geval om het dagelijks dictee altijd te laten schrijven.
De sleutels voor goed spellingonderwijs samengevat
In dit drieluik bespraken we sleutels voor goed spellingonderwijs. We zetten ze kort op een rij:
• Een doorgaande lijn binnen de school geeft houvast aan zowel leerkrachten als kinderen. Het verdient aanbeveling om afspraken te maken over eenduidigheid in aanpak, verwoording en ondersteuning.
• Het aanleren van een nieuwe spellingcategorie verloopt volgens de stappen voordoen, samen doen en zelf doen. Door het analyseren van het hele woord leren kinderen om alle spellingcategorieën in een woord te herkennen. Voortdurende herhaling van de categorieën draagt bij aan automatisering en is een belangrijk aspect van het spellingonderwijs.
• Het dagelijks dictee, dat kinderen bij voorkeur met de hand schrijven, is een zinvol onderdeel van deze herhaling.
Geraadpleegde bronnen
• Kirschner, P. (2015). Typen of schrijven? Geraadpleegd van: didactiefonline.nl/blog/paulkirschner/typen-of-schrijven
• Simons, P. 15 redenen waarom schrijven zo belangrijk is! Geraadpleegd van: 24papershop.com/media
• Het Platform Handschriftontwikkeling. WAAROM nog schrijven met de hand? DAAROM nog schrijven met de hand! Geraadpleegd van: handschriftontwikkeling.nl/artikelen
• Schrijven of typen: invloed op handschrift en spelling. Geplaatst op 22 november 2017. Geraadpleegd van: wij-leren.nl/verschil-schrijventypen-ontwikkeling-handschrift.php
Lees de complete drieluik
Lees ook deel 1: Voordoen, samen doen en zelfdoen, analyse van het hele woord en continue herhaling
Lees ook deel 2: Doorgaande lijn bij spelling van groep 1 t/m 8
