Een leerling vertellen dat hij of zij blijft zitten, gezakt is of een herexamen moet doen: het blijft een van de lastige kanten van ons vak. Toch kun je zo’n gesprek met vertrouwen en zorgvuldigheid voeren. Dit artikel geeft je een concreet stappenplan en praktische tips, zodat je leerlingen ook bij slecht nieuws écht verder helpt. In dit artikel lees je hoe je dit helder en menselijk aanpakt.
Je bent niet de enige
Slechtnieuwsgesprekken zijn pittig, en dat is logisch. Je raakt een gevoelige snaar bij je leerling, die te maken krijgt met emoties als verdriet of boosheid. Jouw eigen gevoel speelt ook mee; jullie hebben immers een band opgebouwd. Daarnaast weet je nooit precies hoe een leerling zal reageren en vaak moet zo’n belangrijk gesprek ook nog eens plaatsvinden onder tijdsdruk. Herkenbaar? Weet dat je hierin niet alleen staat.
Goed voorbereid het gesprek in
Een goede voorbereiding is het halve werk en neemt veel spanning weg. Zorg dat je vooraf de feiten en opties scherp hebt: ken de exacte cijfers, de regels van de school en de mogelijke vervolgstappen zoals herexamen-eisen, alternatieve routes of de rol van de decaan. Weet wat er kan en mag. Daarnaast is het belangrijk om op een rustige plek te gaan zitten, waar je niet gestoord wordt. Neem de tijd voor het gesprek.
SPIKES in het onderwijs
Het SPIKES-model kom oorspronkelijk uit de medische wereld, maar is ook zeer bruikbaar in het onderwijs. Het helpt je structuur aan te brengen in het gesprek.
| Stap | Actie | Voorbeeld |
| Setting | Creëer een goede sfeer. Zorg voor rust en privacy. | ‘Fijn dat je er bent. Ga even zitten. Ik wil graag de examenresultaten of je rapport met je bespreken.’ |
| Perceptie | Peil de verwachtingen van de leerling. Hoe kijkt hij/zij er zelf tegenaan? | ‘Hoe kijk je zelf terug op je examens?’ of ‘Wat zijn je eigen verwachtingen van de uitslag?’ |
| Invitation | Vraag impliciet of de leerling er klaar voor is. | ‘Ik heb hier de uitslag. Zal ik hem met je delen?’ |
| Knowledge | Deel het nieuws: direct, helder en kort. Geef daarna feitelijke uitleg, doseer informatie. | ‘Ik heb helaas geen goed nieuws: je bent gezakt.’ of ‘… je blijft dit jaar zitten.’ ‘Het resultaat is dat je het komende schooljaar opnieuw in dezelfde klas zit, omdat je nog niet aan alle leerdoelen hebt voldaan.’ Daarna: ‘Dit komt doordat je cijfers voor sommige vakken nog niet voldoende waren, ondanks je inzet.’ |
| Emotions | Geef ruimte voor emotie. Luister en erken gevoelens. | ‘Ik zie dat je schrikt/boos bent. Dat snap ik heel goed.’ Stel vervolgens een open vraag: ‘Kun je mij vertellen wat je nu voelt en denkt?’. Bevestig daarna: ‘Ik heb gezien hoe hard je gewerkt hebt, en daardoor is deze uitslag extra moeilijk.’ |
| Strategy | Bespreek samen het vervolg. Focus op actie en concrete stappen. Vat afspraken samen. | ‘Dit is hoe het ervoor staat. Hoe wil je nu verder? Wat heb je nodig om je goed voor te bereiden op je herexamen?’ of ‘Welke mogelijkheden zie jij zelf, of kan ik je helpen verkennen?’ Daarna: ‘Goed, dan spreken we af dat je deze actie gaat ondernemen.’ |
Actieve of preventieve coping
Leerlingen gaan verschillend om met stress en teleurstelling. Sommigen reageren actief, bijvoorbeeld door meteen een leerplan te maken voor het herexamen. Anderen reageren passief en vermijden of ontkennen de situatie. Idealiter stimuleer je actieve of preventieve coping: strategieën waarbij een leerling het probleem aanpakt of vooruitdenkt om herhaling te voorkomen. Help je leerling bij het vinden van een aanpak die echt werkt.
Coachvragen die je hierbij kunt stellen:
- ‘Wat helpt jou meestal als je met een teleurstelling te maken krijgt?’
- ‘Welke eerste kleine stap kun je nu zetten om hiermee aan de slag te gaan?’
De belangrijke nazorg
Na het gesprek is het belangrijk om een paar zaken niet te vergeten. Maak een kort, feitelijk verslag voor jezelf of het leerlingdossier en noteer de gemaakte afspraken. Afhankelijk van de situatie kan een kort vervolggesprek of check-in moment waardevol zijn. Zorg dat ouders/verzorgers geïnformeerd worden volgens de afspraken en het schoolbeleid, en deel relevante informatie met directe collega’s zoals de decaan. En minstens zo belangrijk: neem zelf ook even een adempauze voordat je doorgaat met het volgende gesprek of de orde van de dag. Zo’n gesprek kan ook jou raken.
Tot slot: oefening baart kunst
Een perfect slechtnieuwsgesprek bestaat niet. Het belangrijkste is dat je er voor je leerling bent, duidelijkheid schept en perspectief biedt in een lastige situatie. Jouw begeleiding is een waardevolle stap in dit proces.
