Er lopen heel wat kinderen rond die in hun korte leven al een ingrijpende gebeurtenis – Adverse Childhood Experience, ook wel ACE genoemd – hebben meegemaakt. Bij sommige kinderen leidt dit tot vroegkinderlijk trauma. Hun brein ontwikkelt zich letterlijk anders dan bij kinderen die veilig opgroeien en dat zie je terug in de klas.
Dit artikel is geschreven door Anton Horeweg, auteur van het boek De traumasensitieve school. Dit praktische boek biedt diepgaande kennis over de achtergrond van trauma en de gevolgen ervan op de ontwikkeling van het kinderbrein.
Kort gezegd kunnen kinderen problemen ontwikkelen op het gebied van zelfregulatie (emotieregulatie, impulsbeheersing), aandacht, aangaan en onderhouden van relaties, overtuigingen over henzelf, anderen en de wereld om hen heen. Deze leerlingen blijven moeilijker bij de les en vertonen vaak ‘probleemgedrag.’ Ze zijn druk, ongeconcentreerd en vaak snel boos. Belonen en straffen lijken niets uit te halen.
Neuronenpaden
Zelfregulatie – het vermogen om je emoties en impulsen onder controle te houden – leer je van je opvoeders. Als een klein kind verdrietig is, wordt het getroost door de opvoeder. Die kalmeert het kind en laat zien dat ook ‘erge dingen’ voorbijgaan. De opvoeder is co-regulator. Ook woede wordt op die manier getemperd. Doordat de opvoeder het kind helpt zichzelf te reguleren, worden er in het brein neuronenpaden aangemaakt. Uiteindelijk leert het kind zichzelf reguleren.
Geen ‘wil niet’, maar ‘kan niet’
Als een kind niet opgroeit in een veilige situatie, leert het dit niet en zijn er uiteindelijk letterlijk geen verbindingen in de hersenen aangemaakt die kunnen zorgen voor zelfregulatie. Het kind kan het dus niet zelf, omdat de fysieke mogelijkheid ervoor niet aanwezig is. Op school denken we dan vaak dat een leerling die zo ontregeld raakt gedurende een schooldag, gewoon niet wil meewerken. Uitspraken als ‘hij wil het maar niet leren’ of ‘hij maakt van kleine dingen een enorm drama’ komen dan al snel voor. Begrijpelijk misschien, maar het klopt niet. Het is geen ‘wil niet’, maar ‘kan niet.’
Overactief stresssysteem
Als je veilig opgroeit en je ondervindt ‘gewone’ stress, dan is er niets aan de hand; je brein in optimal arousal. Je bent dan wat men noemt in je window of tolerance. Ook bij een beetje stress blijf je binnen dit ‘raampje.’ Als de stress te veel toeneemt, raakt je brein in hyper- of hypoarousal. Wanneer de stress dan weer afneemt, zak je vrij snel weer terug in de window of tolerance.
Als er vaak te veel stress is, raak je steeds sneller in een staat van hyperarousal. In deze staat vertoon je fight-, flight- of (active) freeze-gedrag. Bij kinderen die onveilig opgroeien is dit snel het geval. Zij zijn sneller dan anderen in staat van alarm – het brein staat dan op overleven. Gedragingen die normaal zijn in de klas – zoals beleefd zijn, aardig doen of rekeningen houden met anderen – zijn op dat moment amper of zelfs niet mogelijk.
Wat kan de leraar doen?
In ieder geval niet boos reageren: dit zorgt voor meer stress, en dus ook meer fight-gedrag. Wat wel helpt, is de stress wegnemen. De leraar als co-regulator, degene die de leerling kalmeert. Dit doe je door zelf rustig te blijven en niet-aanvallend te reageren. Vraag bijvoorbeeld niet ‘Waarom doe je dat?’ maar wel ‘Wat gebeurde er?’. En bovenal: laat zien dat het gedrag dan misschien niet oké is, maar het kind in wel.
Wat zou jij graag te weten willen komen over traumasensitief onderwijs? Laat een reactie achter via onderstaand reactieformulier.
