U kent ze wel. Calculerende leerlingen. U deelt de proefwerken uit. “Dat heb je prima gedaan, Bart”, zegt u terwijl u hem verblijdt met een 8. “Dan hoef ik voor de volgende toets maar een 3 te halen, mevrouw, dan heb ik gemiddeld nog een 6-”. Of een andere leerlinge: Liesbeth. “Dat heb je prima gedaan, Liesbeth,” zegt u. Ze heeft een 9 gehaald. “O fijn en ik heb er niets voor gedaan”, zegt ze. U weet wel beter. Liesbeth werkt hard, maar doet altijd net of ze er niets voor hoeft te doen. Haar doel? Ze wil aan haar klasgenoten laten zien hoe intelligent ze wel is.
Van zowel Bart als Liesbeth kunnen we zeggen dat ze prestatie-georiënteerd zijn. Zij leren niet voor de taak maar voor een cijfer. Zij leren niet om hun competentie te vergroten, maar om voor zichzelf en anderen te bewijzen hoe slim ze wel zijn. Leerlingen die vanuit het prestatiemotief werken, zullen graag willen weten hoe u toetst. “They are learning to test”. Hun uiteindelijke leerresultaat is vaak minder dan van taakgeoriënteerde leerlingen.
Het prestatiefmotief is een vorm van ego-oriëntatie. Ego-georiënteerde leerlingen handelen vanuit bepaalde motieven. Motieven hebben te maken met motivatie, maar de betekenis van beide begrippen is niet gelijk (zie bijlage). De voornaamste motieven zijn het prestatiemotief, het sociale motief, het machtsmotief en het vermijdingsmotief. In dit artikel gaan we in op het prestatiemotief en het sociale motief.
Leerlingen die gedreven worden door het prestatiemotief houden van uitdagende taken met een redelijke kans op succes. Prestatie-georiënteerde mensen zoeken vaak kortere, efficiëntere wegen om hun doel te bereiken. Dit leidt tot kosten-baten analyses. “Hoe kan ik hetzelfde resultaat behalen met minder werk?” . Het prestatiemotief kan dus ook heel goed het efficiëntie-motief worden genoemd. Prestatie-georiënteerde mensen zijn rustelozer en vermijden routine. Zij hebben de neiging informatie te zoeken om hun werk beter te doen. Ze zijn innovatiever. Volgens onderwijskundigen Boekaerts en Simons ervaren prestatie-georiënteerde leerlingen negatieve gevoelens bij kritiek, wanneer ze te hoge risico’s moeten nemen, wanneer ze zich onzeker voelen, als ze vinden dat ze te weinig waardering krijgen, wanneer ze ervaren controle te verliezen en wanneer zej vrezen prestige te verliezen. Kortom: prestatie-georiënteerde leerlingen zijn zeer gevoelig voor hun omgeving.
Ook leerlingen met een sociaal motief zijn zeer gevoelig voor hun omgeving. Uit verschillend onderzoek blijkt dat het sociale motief voortkomt uit de angst voor afwijzing. Mensen met een sociaal motief gaan daarom conflicten en competitie uit de weg. Leerlingen met een sociaal motief blijken ook vaak minder populair te zijn. De verklaring hiervan is dat zij zich ongerust maken over hun relaties met anderen, bang zijn voor afkeuring en proberen bij anderen in een goed blaadje te komen. Dit maakt hen juist minder populair. Het sociale motief dient niet verward te worden met het intimiteitsmotief. Mensen die hier hoog op scoren zijn warm, oprecht, begripvol. Ze zijn minder dominant en op zich zelf gericht. Het sociale motief wordt vooral ingegeven door angst voor afwijzing en is daarom defensief van aard. Het intimiteitsmotief, daarentegen, gaat uit van eigen kracht en een positief zelfbeeld. Leerlingen die werken vanuit een sociaal motief presteren meer als een beroep wordt gedaan op de sociale context, presteren minder goed in een competitieve leeromgeving, werken het liefst samen met vrienden en zijn erop uit conflicten uit de weg te gaan.
In de volgende reeks meer over het machtsmotief en het vermijdingsmotief.
